O HENDIKEPU

Šta je hendikep

U društvu je opšte prihvaćeno da ljudi s hendikepom generalno imaju manje prilika i niži kvalitet života nego osobe bez hendikepa. Svaka akcija preduzeta kako bi se izašlo na kraj sa teškoćama koje ljudi s hendikepom doživljavaju (ili kako bi se ove teškoće potpuno uklonile) zavisi od toga šta se smatra uzrokom ovih teškoća. U osnovi, postoje dva različita načina da se objasni šta prouzrokuje teškoće i korišćenje ‘modela’ ih može ilustrovati.

Socijalni i medicinski model

Tradicionalni model pristupa osobama s hendikepom fokusirao se na nedostatke osoba s hendikepom i na individualni pristup. Ovaj model se naziva medicinski model i hendikep vidi kao ‘lični problem’ koji ograničava mogućnosti osobe s hendikepom da učestvuje u glavnim tokovima društva.

‘Postoji tendencija da se hendikep smešta u medicinske okvire i okvire socijalne pomoći, okvire koji osobe s hendikepom identifikuju kao bolesne, različite od njihovih vršnjaka bez hendikepa i one kojima je potrebno staranje. Pošto je naglasak stavljen na medicinske potrebe osoba s hendikepom, javlja se, u skladu s time, zanemarivanje njihovih širih socijalnih interesa. Rezultat je snažna izolacija osoba s hendikepom i njihovih porodica.

1976. godine 'Unija fizički oštećenih protiv segregacije' (The Union of the Physically Impaired Against Segregation) daje prve definicije socijalnog modela koje se suprotstavljaju medicinskoj klasifikaciji. Ova definicija se odnosila samo na osobe sa telesnim/fizičkim oštećenjima i 1981. godine proširena je na senzorne (i ostale) vrste hendikepa od stane «The Disabled Peoples’ International». Socijalni model pristupa hendikepu problem je smestio u društvene okvire i definiše ga kao: “Hendikep je gubitak ili ograničenje mogućnosti da se učestvuje u svakodnevnom životu zajednice, ravnopravno sa ostalima, zbog fizičkih i socijalnih barijera.”

Principi medicinskog modela u poređenju sa principima socijalnog modela

U kome je problem?
Medicinski model: U osobi sa hendikepom i njenom nedostatku sposobnosti
Socijalni model: U okruženju, procesu rehabilitacije, društvenim i političkim uslovima i ograničenjima

Kako se rešava problem?
Medicinski model: Stručnim postupanjem lekara i drugih specijalista. O osobama sa hendikepom brinu i određeni ljudi i organizacije
Socijalni model: Tako što će osoba sama sebi pomoći, druženjem, samoorganizovanjem, savladavanjem psiholoških, socijalnih i drugih prepreka.

Koja je uloga osobe sa hendikepom u društvu?
Medicinski model: Pacijent, klijent, zavisni član porodice
Socijalni model: Korisnik, učesnik, lice koje učestvuje u donošenju odluka

Ko je stručan za rešavanje problema?
Medicinski model: Druge osobe (eksperti, terapeuti, porodica)
Socijalni model: Sama osoba sa hendikepom.

Koji je očekivani rezultat?
Medicinski model: Izlečenje ili trajni smeštaj u ustanovama
Socijalni model: Život koji osoba sama odabere, sposobnost da se organizuje i prihvati asistenciju koja je usmerena ka njenim potrebama

Pored navedenih, tokom istorije se mogu razlikovati i drugi modeli koji su uglavnom zasnovani na „krivici“ osobe sa hendikepom ili njene porodice i zastupali su, kao i medicinski model, delovanje ka promeni osobe sa hendikepom – moralni, milosrdni, rehabilitacioni i drugi modeli (posmatrani u nekim slučajevima i kao varijacije medicinskog modela).

U novije vreme, javljaju se kritike socijalnog modela, gde se govori o potrebi uvažavanja specifičnosti ličnih osobina (koje se u ovom slučaju ističu kao važan, ako ne i primarni faktor koji je uticao na formiranje ličnosti osobe sa hendikepom) i njihovoj interakciji sa faktorima okruženja u uspostavljanju ograničenja u svakodnevnom životu osobe sa hendikepom.